در روز سوم ماه مبارک رمضان، دست نیازمند خود را به سوی خدای بی نیاز بلند می کنیم و می خوانیم:
«اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ الذِّهْنَ وَ التَّنْبِیهَ وَ بَاعِدْنِی فِیهِ مِنَ السَّفَاهَةِ وَ التَّمْوِیهِ وَ اجْعَلْ لِی نَصِیبا مِنْ کُلِّ خَیْرٍ تُنْزِلُ فِیهِ بِجُودِکَ یَا اَجْوَدَ الْاَجْوَدِینَ».
خدایا در این ماه به من تیزهوشی و بیداری عنایت فرما، و از بی‌خردی و اشتباه دورم ساز، و از هر خیری که در این ماه نازل می‌کنی، برایم بهره‌ای قرار ده، و به حق جودت ای جودمندترین جودمندان.
شرح فراز اول دعای روز سوم ماه مبارک رمضان
در فراز اوّل این دعای روح بخش می خوانیم:
خدایا! در این روز، هوشیاری و آگاهی را روزی من قرار ده.
این فراز از دعا، به حجت باطنی خداوند در میان بندگان اشاره دارد. همان نعمتی که زینت انسان و سرمایه زندگی است. تیزهوشی، حضور ذهن، آمادگی اندیشه و تنبّه و بیدار دلی و آگاهی دل و جان، همه از نعمت های پروردگار عالم است که به عنوان روزی باید آن را از خداوند درخواست کرد.
ذِهْن و تَنْبیه، دو مشعل روشن گر فرا راه انسان برای زدودن تیرگی های جهالت و غفلت هستند که سبب آینده نگری و خودآگاهی مؤمن می شوند.
باید دانست که عقل مورد عنایت خاص خداوند است. انسان به وسیله آن به معرفت می رسد. آدمی به دلیل دارا بودن عقل، مکلف است تکالیف شرعی را برپا دارد و به کمک آن قدرت تشخیص حق از باطل را به دست می آورد. باید خدا را بر این نعمت شاکر بود؛ زیرا عقل، پایه و مایه ایمان است. ایمان بدون آگاهی، پایدار نخواهد بود و همیشه دستخوش شبهه، تردید و نابودی است.
اسلام برای علم و آگاهی، اهمیت ویژه ای قایل است. بسیاری از کمال های معنوی در سایه علم و آگاهی به دست می آید. قرآن کریم در این باره می فرماید:
قُلْ هَلْ یَسْتَوی الَّذینَ یَعْلَمُونَ و الَّذینَ لا یَعْلَمُون؛
بگو آیا آنان که می دانند، با آنان که نمی دانند برابرند؟(1)
باید گفت منظور از علم، دانستن اصطلاحات و روابط مادی میان اشیا نیست، بلکه منظور، معرفت و آگاهی ویژه ای است که انسان را به پیروی از پروردگار، ترس از دادگاه او و امید به رحمتش فرا می خواند. اگر علم جز این باشد، مایه غرور، غفلت، ستم و فساد در زمین می شود و به تعبیر دیگر «قیل و قالی» بیش نخواهد بود.
آن گاه که دانشمند دچار هوای نفس گردد، از دانش خویش تنها به سود شکم و شهوت خود و اطرافیانش بهره می گیرد. در این صورت برای او فرقی نمی کند که این از علوم دین باشد یا علوم غیر دینی!! به گفته سعدی علیه الرحمه:
تیغ دادن در کف زنگی مست
به که آید علم را ناکس به دست
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) در فضیلت دانشمندان فرمودند:
سه دسته هستند که روز قیامت شفاعت می کنند: پیامبران، سپس دانشمندان (علمای دین) و پس از ایشان، شهیدان.(2)
آن حضرت در جای دیگر می‌فرمایند:
برتری عالم در برابر عابد مانند برتری ماه است بر دیگر ستارگان در آن شبی که قرص ماه کامل می شود.(3)
شرح فراز دوم دعای روز سوم ماه مبارک رمضان
در فراز دوم از دعای روح بخش روز سوم می خوانیم:
خدایا! مرا از بی خردی و باطل دور گردان.
سفاهت و تَمْویه، دو صفت نکوهیده و ناشایسته است که در مقابل حکمت و عقل قرار می گیرد. سفاهت، نابخردی و کارهای غیرعقلانی است و تمویه نیز به معنای دروغ بافی، ظاهرسازی، تدلیس و فریب است.
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرمایند:
نادانی و غفلت در قلب عالِم، راه ندارد.(4)
در سفاهت، بی خردی نهفته است، ولی تمویه، همان سوء استفاده از خرد در مسیر گمراهی مردم و آشفتن اذهان، دروغ بافی، باطل گرایی و فریب کاری است.
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) می فرمایند:
کسی که مسلمانی را فریب دهد، از ما نیست.
سوگ‌مندانه باید گفت ظاهرسازی و فریب کاری اکنون در همه جامعه ها به ویژه جوامع مسلمان، ریشه دوانده است که بی اعتمادی را در پی دارد. اگر در جامعه ای اعتماد وجود نداشته باشد، همه افراد به دیده سوء به یکدیگر می نگرند و جدال ها، تهمت ها، خیانت ها و قتل ها از همین جا سرچشمه می گیرد.
یکی از آثار سفاهت، دوری از انبیا و راه هدایت است. آگاهی و پرهیز از سفاهت، انسان را به سوی کمال و هدایت می کشاند.
قرآن کریم در این زمینه می فرماید:
هرکس خود را به سفاهت افکند، از آیین ابراهیم رویگردان می شود.(5)
به راستی، اگر انسان، آیین پاک و درخشنده حضرت ابراهیم (علیه السلام) و دیگر پیامبران را رها کند و در بیراه های شرک و فساد گام بردارد، سفیه و نادان است؛ زیرا عقل و فطرت و روح آدمی با آیینی که آخرت و دنیا را با هم جمع کرده، هم آهنگ است. فطرت آدمی می کوشد خود را از برنامه هایی که دشمن فرد و مخالف فطرت و تباه کننده دین و دنیاست، دور کند.
این فراز از دعا به ما می آموزد که از نادانی و فریفتن مردم، دوری گزینیم و به سعادت بشری بیاندیشیم.
شرح فراز سوم دعای روز سوم ماه مبارک رمضان
در فراز سوم از این دعای روح بخش می خوانیم:
و از هر خیری که در این روز نازل می کنی، مرا نیز بهره ای ده، به بخشندگی‌ات ای بخشنده ترین بخشندگان!
این فراز از دعا به مؤمن می فهماند که هرچیز از جانب خداست؛ خدایی که خوبی را فرو می فرستد. در این بین، بنده صالح کسی است که زمینه نزول خیرات را برای خود فراهم می آورد.
پرهیز از گناهان، نیکی به دیگران، صله رحم، انجام واجبات و پرهیز از محرّمات، زمینه ساز نزول خیرات است و برعکس، تیرگی قلب، خودپرستی، قطع رحم، ارتکاب حرام و موارد دیگر مانع از نزول خیرات می شود.
پی‌نوشت‌ها:
1- سوره زمر، آیه 9.
2- قصار الجمل، ج 2، ص 62.
3- همان.
4- همان.
5- سوره بقره، آیه 130.
منبع:
راه بندگی (شرحی گذرا بر دعاهای روزانه ماه رمضان)، محمود نیاکان، ناشر: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1380ش.
.jpg "عامل مصیبت های انسان کیست؟ خویشتن یا خدا یا شیطان!؟")
