راز ماندگاری نماز شکسته در عصر سفرهای آسان؛ نگاهی به حکمت قصر برای مسافر امروز

پرسش :

با این که در زمان حاضر مسافرت ها آسان شده است؛ چرا باید نماز را شکسته بخوانیم؟

پاسخ :
نماز قصر تخفیفی برای مسافر است؛ چرا که شخص مسافر، نوعا گرفتاری هایی دارد که ذهنش به آن مشغول است و بایستی بدان بپردازد. پس سختی سفر و استفاده از فرصت، دو حکمت اصلی کوتاه شدن نماز مسافر است.
 
ممکن است تصور شود در زمان های گذشته، سفر دارای مشکلات متعددی بود که اکنون از آن خبری نیست (مسافرت پیاده و یا با حیوان)؛ ولی اکنون که وسایل پیشرفته و آسان وجود دارد، دیگر نماز مسافر چه مصلحتی دارد که شکسته باشد؟!
 
هر چند امروزه وسایل سفر راحت شده؛ ولی در عین حال، فشارهای عصبی و فرصت های محدود، جایگزین آن شده است. برای نمونه شخصی که با هواپیما مسافرت می کند، گرچه با سریع ترین و راحت ترین وسیله به سفر می رود؛ ولی چند دقیقه تأخیر، می تواند مانع سفر او شود.
 
علاوه بر این که شرایط هر زمان را با مجموع ویژگی های همان عصر باید سنجید؛ نه با اعصار گذشته و آینده. امروز نیز سفر کاری است که با فشارهای عصبی و زحمت همراه است؛ چنان که در گذشته مشکلاتی از نوع دیگر داشته است. بنابراین در زمان حاضر نیز مصلحت برای تخفیف وجود دارد.1
 

شرح حکمت نماز شکسته در سفر

در ذهن بسیاری از مردم، نماز شکسته یا همان قصر یکی از ویژگی‌های دوران قدیم، زمانی که سفرها طاقت‌فرسا و پرزحمت بود تلقی می‌شود؛ اما چرا این حکم در روزگار مدرن که سفر، آسان‌تر از همیشه صورت می‌گیرد، همچنان پابرجاست؟

روح و فلسفه احکام الهی، همیشه ناظر بر واقعیات زندگی انسان است. نماز قصر، تخفیف و رحمتی الهی برای انسانِ در حال سفر است، زیرا مسافر معمولا در موقعیت متفاوتی نسبت به حالت عادی قرار دارد. دگرگونی در محیط، خروج از وضعیت معمول، اضطراب نسبت به مقصد، نگرانی درباره امور سفر و حتی مسائل کوچکی مانند تأخیر، عدم قطعیت و برنامه‌های فشرده، جزیی جدایی‌ناپذیر از هر گونه سفر -در دنیای هواپیما و قطارهای سریع‌السیر- هستند.

نکته مهم این است که نوع مشکلات سفر تغییر یافته، نه اصل مشغولیت و استرس آن. اگر در گذشته مسافر با مشکلات جسمی، راه‌های صعب‌العبور و خطرات مختلف روبرو بود، امروز جای این سختی‌ها را دغدغه‌های ذهنی، محدودیت زمان، فشارهای عصبی ناشی از سرعت، تغییر برنامه‌ها، عدم اطمینان به تاخیر یا لغو سفر، و گاهی حتی احساس غربت در محیط ناشناخته پر کرده است.

در فقه اسلامی، احکام بر اساس "وضعیت عرفی اکثریت انسان‌ها در هر دوران" تدوین شده‌اند، نه تکنولوژی یا ابزار خاص. یعنی هرچند وسیله سفر پیشرفته‌تر شده، ولی اصل عرف هم‌چنان بر این است که سفر، نوعی تغییر حالت و مواجهه با شرایط غیرعادی است که نیازمند توجه، تدبیر و صرف انرژی ذهنی و جسمی مخصوص به خود می‌باشد.
 

در حکمت نماز شکسته، دو نکته اساسی برجسته است:

1. حفظ روحیه معنوی و تمرکز قلبی حتی در بستر سفر و تغییرات زندگی؛
2. لحاظ کردن فرصت و توان انسان برای رسیدگی به دیگر امور مهمی که سفر برای او ایجاد کرده است.

بنابراین، اجرای حکم قصر مخصوص به دشواری‌های سفر قدیم نیست، بلکه نوعی تنظیم رحمت‌بخش شرعی با ویژگی‌های سفر به عنوان یک پدیده انسانی در همه اعصار است. این تخفیف، نماد توجه اسلام به ظرفیت‌ها، وضعیت‌ها و نیازهای واقعی انسان‌ها در هر زمان است؛ چه دیروز، چه امروز، و چه فردا.

پی‌نوشت‌ها:
1. یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.
2. شرح اختصاصی این مطلب توسط کارشناس مذهبی راسخون نوشته شده است.

نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون