راز خواندن هزار رکعت نماز در یک شب؛ امکان و حقیقت عبادت معصومین

پرسش :

آیا این مطلب صحت دارد که برخی از ائمه اطهار (علیهم السلام) هر شب هزار رکعت نماز می خواندند؟ آیا چنین نمازهایی، دارای کیفیت است؟

پاسخ :

مقدمه:

در تاریخ اسلام، روایت‌هایی درباره عبادت شبانه ائمه اطهار علیهم‌ السلام نقل شده که از شکوه و شور بندگی آنان حکایت دارد. یکی از مشهورترین این روایت‌ها، ماجرای خواندن هزار رکعت نماز در یک شب توسط برخی از معصومین است؛ روایتی که گاه با پرسش‌ها و حتی تردیدهایی همراه بوده است.

آیا چنین عملی واقعاً امکان‌پذیر است؟ آیا این نمازها از کیفیت لازم برخوردار بوده‌اند یا صرفا به کمیت توجه شده است؟ بررسی تاریخی و فقهی این موضوع، پرده از واقعیت‌های جالبی برمی‌دارد که هم به شناخت ابعاد عبادت اولیای الهی کمک می‌کند و هم درک ما را از رابطه کمیت و کیفیت در اعمال عبادی ارتقا می‌دهد.
 

بررسی امکان خواندن هزار رکعت نماز در یک شب توسط ائمه اطهار علیهم‌ السلام

آنچه در تاریخ در مورد حضرت علی (علیه السلام)، امام سجاد (علیه السلام) و برخی دیگر از ائمه (علیهم السلام) نقل شده، آن نیست که هر شب هزار رکعت نماز می خواندند؛ بلکه در مواقعی و در بعضی از شب ها چنین عبادت می کردند.
 
این مطلب از نظر امکان عملی، مشکلی ندارد و علامه امینی (رحمه الله) در برابر انکار برخی، یک شب هزار رکعت نماز، در مقابل آنان به جا آوردند.
 
نکته دیگر آن که، نماز مستحبی را می توان بسیار ساده به جا آورد و بدون خواندن سوره و تنها با یک ذکر (مثلا «سبحان اللّه»)، رکوع و سجود آن را انجام داد و در پایان به یک سلام اکتفا نمود. در این صورت دو رکعت، حدود یک دقیقه طول می کشد. در این صورت با احتساب چند ثانیه برای استراحت، بیش از ده ساعت وقت لازم نیست.
 
علاوه بر آن که ممکن است موضوع هزار رکعت، مبالغه راویان باشد؛ چون می دیدند که حضرت در تمام شب مشغول نماز بوده است، می گفتند: حضرت هزار رکعت نماز خواند و این گونه گفتار، در عرف هم رایج است.
 
نکته دیگر آن که در تاریخ، اشخاص دیگری نیز بوده اند که در یک شب هزار رکعت نماز به جا آورده اند. اگر کاری برای یک فرد میسّر نبود، دلیل آن نیست که برای دیگری نیز میسّر نباشد.
 
اما در بحث کیفیت و کمیت، مسلما نماز اولیا دارای کیفیت است؛ آنان گاه آن چنان غرق در عبادت و لذت آن می شوند که اساسا، گذر زمان و رکعات را جملگی فراموش می کنند و خود را در محضر خداوند، راکع و ساجد می بینند. بر این مبنا، کیفیت و کمیت در این گونه عبادات، همدوش هم است؛ چنان که تمامی عبادات به نوعی از کمیت برخوردارند؛ مثلا نماز رکعات خاص دارد، طواف هفت شوط دارد و...
 

نتیجه‌گیری:

با مرور گزارش‌های تاریخی، روشن می‌شود که خواندن هزار رکعت نماز در یک شب توسط برخی ائمه علیهم‌ السلام، نه امری همیشگی، بلکه عملی خاص در شب‌هایی معین بوده است. از منظر امکان عملی نیز، با استفاده از روش ساده در نماز مستحبی که حتی بدون سوره و فقط با ذکر قابل انجام است، انجام چنین عبادتی در زمانی حدود ده ساعت قابل تصور است.

همچنین، نباید نقش زبان عرفی را نادیده گرفت؛ زیرا ممکن است عدد «هزار» در نقل‌ها، بیانگر مبالغه و اشاره به شب‌زنده‌داری کامل باشد.

مهم‌تر از همه این‌که برای اولیای الهی، کیفیت و کمیت عبادت در هم تنیده است؛ آنان با حضور قلب و غرق شدن در لذت مناجات، کاری را انجام می‌دهند که شاید برای دیگران غیرقابل تصور باشد.

بنابراین، حقیقت هزار رکعت نماز نه تنها با امکان عملی سازگار است، بلکه با شکوه معنوی عبادات آنان نیز هم‌خوانی دارد.

منبع: یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.