نماز؛ نهر پاکی که جان را از فحشا و منکرات می‌شوید

پرسش :

منظور از این که می گویند: نماز انسان را از فحشا و منکر باز می دارد، چیست؟

پاسخ :

مقدمه:

آیه شریفه «إِنَّ الصلاة تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ» یکی از روشن‌ترین بیان‌ها درباره فلسفه و اثر نماز است. این فریضه الهی، نه تنها یک عمل عبادی، بلکه فرآیندی تربیتی و معنوی است که با تکرار روزانه، ذهن و قلب انسان را به یاد خدا پیوند می‌دهد.

نماز همچون نهر زلالی است که پنج بار در روز، آلودگی‌های روح و جان را می‌شوید و در عمق وجود انسان، نفرتی طبیعی نسبت به گناه ایجاد می‌کند. با توجه به شرایط صحت نماز - مانند پاکی لباس، حلال بودن مکان، و توجه قلبی به خدا - این عبادت توانایی آن را دارد که شخصیت انسان را در برابر لغزش‌ها مقاوم سازد و او را از فحشا و منکرات دور نگه دارد.
 

بازدارندگی نماز از ارتکاب فحشا

خداوند می‌ فرماید:
«وَ أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصلاة تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ»(1)؛
«و نماز را برپا دار، که نماز [انسان را] از کار زشت و ناپسند بازمی دارد، و قطعا یاد خدا بالاتر است.»
 
بر اساس این آیه، نماز بدان جهت تشریع شده که آدمی خود را فراموش نکند و بداند که بنده خدا است. در نتیجه در محضر او معصیت نکند و از دستوراتش تخلف نورزد و همیشه عبادتش کند.
 
با خواندن نماز، یک صفت روحی در انسان حاصل می شود (مثل ملکه عدالت) که او را از فحشا و منکر بازمی دارد و تنفّری نسبت به فحشا و منکر در او ایجاد می شود.
 
اگر کسی هر روز پنج بار نماز بخواند، اذکار آن را تکرار کند، از خدا استعانت بجوید، اقرار به وحدانیت خداوند کند، به روز جزا و قیامت توجه نماید و از او هدایت خودش را درخواست کندبه خصوص با توجه به مقدمات نماز، مانند لباس که باید پاک و حلال باشد و مکان نمازگزار نباید غصبی باشد، آب غسل و وضو باید حلال باشد و...در این صورت آیا نباید نتیجه آن دوری از فحشا و منکرات باشد!
 
در روایتی از حضرت علی (علیه السلام) وارد شده که فرمودند: از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) شنیدم:
«سمعت رسول الله (صلّی الله علیه و آله) یقول انما منزله الصلوات الخمس لامتی کنهر جار علی باب احدکم فما ظن احدکم لو کان فی جسده درن ثم اغتسل فی ذلک النهر خمس مرات فی الیوم اکان یبقی فی جسده درن فکذلک والله الصلوات الخمس لامتی(2)»؛

«نمازهای پنج گانه، مثل نهر آبی است که از کنار خانه انسان بگذرد و انسان روزی پنج بار در آن نهر خود را شست و شو دهد. آیا کسی که در روز پنج بار در نهر آبی خود را شست و شو بدهد، با کسی که اصلا رنگ آب را نبیند، در یک حالت هستند؟»

البته باید توجه کرد که تأثیر نماز برای دوری از فحشا و منکرات، به نحو اقتضا است؛ یعنی، نماز تنها نهی می کند، نه این که مانع گناه شود. نماز به انسان هشدار می دهد و وجدان نمازگزار را دائما مخاطب قرار داده و او را از بدی ها نهی می کند.
 

نتیجه‌گیری:

نماز، ابزار بازدارنده‌ای است که با یادآوری مداوم حضور خداوند، وجدان و عقل انسان را در برابر گناه بیدار نگه می‌دارد. هرچند این اثر به صورت «اقتضایی» است و نیازمند همراهی با اراده و تقوای فردی، اما تکرار و استمرار آن می‌تواند زمینه شکل‌گیری «ملکه عدالت» و نفرت پایدار نسبت به منکرات را فراهم آورد.

همان‌طور که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) نماز را به نهر جاری تشبیه کردند، کسی که پنج بار در روز خود را در این نهر غسل می‌دهد، نمی‌تواند آلوده بماند؛ مگر آن‌که خود، قصد بازگشت به آلودگی‌ها را داشته باشد.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. سوره عنکبوت، آیه 45.
2. مستدرک الوسائل، ج 3، ص 12.

منبع: یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.