محمدباقر نجفی

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 14

سيد محمد باقر نجفي (1381-1325 ه.ش) در خرمشهر زاده شد. در آنجا و آبادان و تهران تحصيل نمود و دكتراي حرفه اي خود را در اقتصاد از دانشگاه تهران دريافت نمود اما از حدود 65 اثري كه از او باقي است هيچ يك مربوط به تخصص او نيست بلكه عمدة آثارش به تاريخ، فلسفه - عرفان، اديان، سياست و تاريخ هنر و نسخه شناسي تعلق دارد.گروه : علوم انساني رشته : اقتصاد خاطرات کودکي : سيد محمد با قر نجفي در 1325 ه. ش در خرمشهر متولد شد.اوضاع اجتماعي و شرايط زندگي : دوران كودكي وي معاصر بود با نخستين سالهاي سلطنت محمد رضا شاه پهلوي، جنگ جهاني دوم و دخالت انگليس، آلمان و روسيه در امور ايران، هرج و مرج ناشي از ضعف حكومت مركزي و جنبشهاي خود مختاري كردستان و آذربايجان و نيز فعاليت هاي احزاب گوناگون از جمله حزب توده بويژه در صنايع نفت ايران. چنانكه در سال 1325 هشتاد هزار كارگر فت آبادان عليه استعمار انگلستان تظاهرات نمودند. نا آرامي كارگران نفت تا پس از ملي شدن صنعت نفت در 1332 ه. ش ادامه داشت. در طي اين مبارزات در ميان مردم نوعي روحية همبستگي ملي و بيگانه ستيزي و وطن خواهي پديد امد. انگلستان و شركت انگليسي نفت، كه انحصار نفت ايران را از دست دادن بود. نيز مشكلات اقتصادي فراواني را بر ايران تحميل مي نمودند. بنابر اين شرايط اقتصادي و معيشت مردم به تنگي افتاد. اما با سقوط دكتر محمد مصدق و نخست وزيري سپهبد زاهدي ( در طي كودتاي 28 مرداد)، انگليس به حمايت اقتصادي از دولت و شاه پرداخت و اوضاع اقتصادي ايران به تدريج اندكي بهتر رو به بهبود رفت. اما نفوذ اقتصادي، سياسي و فرهنگي انگلستان و مهمتر از آن توسعه نو پاي سيطرة امريكا بر ايران پس از جنگ جهاني روندي رو به رشد يافت. در اين دوران جنوب ايران بويژه شهرهاي خرمشهر و آبادان به دليل اهميت نفت و نيز موفقيت استراتژيك اقتصادي و سياسي اهميتي بيش از پيش يافتند و سطح رفاه و ثروت در ميان آن مناطق ارتقا يافت. و مدارس و مراكز فرهنگي بسياري بخصوص توسط انگليسي- امريكايي تبليغ مي گرويد. بنابر اين در اين عصر نوعي فرهنگ صنعتي-شهري به معناي مدرن آن در جنوب ايران بويژه در آبادان و خرمشهر پديد آمد، كه پديده اي وارداتي و ناشي از مهندسي اجتماعي و طراحي علمي شرايط كار و زندگي كارگران بود. با اين وجود بدليل سابقة حكومت شيخ خزعل در خوزستان، به پايتختي خرمشهر، آنجا چهره سنتي خود را حفظ نمود. در گيريهاي قومي نيز همانند گذشته تداوم داشت .تحصيلات رسمي و حرفه اي : سيد محمد باقر نجفي تحصيلات مقدماتي را از 1332 ه. ش در خرمشهر و آبادان آغاز و در تهران بپايان رساند. سپس تحصيلات خود را در رشته هاي اقتصاد و حسابداري تا اخذ درجة دكتري ادامه داد. سپس در 1356 به مصر رفت و در قاهره در دانشگاه الأزهر زبان عربي آموخت و به تحقيق تاريخي پرداخت. زيرا علاقة اصلي و عمده تلاشهاي وي در زمينة تاريخ، فرهنگ، سياست و اديان بود.فعاليتهاي ضمن تحصيل : سيد محمد باقر نجفي در كنار تحصلي در رشته هاي حسابداري و مديريت . بدليل عشق وافري كه به تاريخ ، فرهنگ. اديان و سياست داشت. مطالعات وسيعي را انجام داد. و كتابهاي بسياري به چاپ رساند. و ي هنگامي كه در مصر بسر مي برد به تهيه فهرستي از نسخه هاي خطي و آثار هنري ايران پرداخت.استادان و مربيان : وي در ز مينه هاي متنوع فرهنگ و سياست از محضر استادان برجسته اي بهره برد كه از آن جمله اند: علامه طباطبايي، جلال الدين همايي، مجتبي مينوي، محمد محيط طباطبايي، دكتر سيد حسين نصر، پروفسور محمود حسابي و سيد محمد فرزان. دكتر نجفي در مصر از راهنمائيهاي دكتر آل علي اغ( مستشار فرهنگي ايران در قاهره) و نيز دكتر امين عبدالمجيدالبدوي( ايران شناس مصري) در بارة تاريخ و فرهنگ قديم و جديد مصر بهرة بسيار برد. دكتر نجفي در جامع الازهر در مصر، قرآن را نزد استاد شيخ محمود امين طنطاوي آموخت.همسر و فرزندان : سيد ابوذر نجفي يكي از فرزندان دكتر نجفي بود كه در هفتم تير ماه 1381 در يادوارة پدر سخنراني نمود.وقايع ميانسالي : در طول بهار سال 1358 ه. ش نا آراميهايي خوزستان بويژه خرمشهر را در بر گرفت . زيرا برخي مجامع كشورهاي عربي از جمله استادان دانشگاه بغداد، حقوقدانان عرب، شعراي ملي سراي عرب و لغت پردازان، مطبوعات عربي، بجاي نام خوزستان نام عربستان را براي اين استان ايراني برگزيده بودند. در داخل خوزستان نيز جبهه اي بنام خلق عرب تشكيل شده و درگيريهاي قومي و ناآرامي هاي و زد و خوردهاي قلمي و جسمي رايج شده بود . و اين موضوع در آن سامان بصورت مساله اي بحث انگيز در آمده بود. محمد باقر نجفي تحت تاثير چنين فضايي سعي نمود حقيقت علمي نام خوزستان را در منابع تاريخي كشف نمايد. دكتر نجفي در فروردين 1367 بهمراه خانواده سفري به طوس نموده بود. وي در آرامگاه با يكي از اهل فرهنگ خراسانيان آشنا شد كه معتقد بود(( شاهنامه سنان قدرت نيست، زبان خرمندان در پي فرهنگ است)) اين سخن بر دكتر نجفي بسيار موثر واقع شد و در آنجا با خود عهد نمود تا شاهنامه را بدقت بخواند و با مفاهيم فرهنگي آن آشنا شود . و ي از سال 1369 شروع به نگارش و سخنراني دربارة شاهنامه نمود كه در آلمان و اروپا منتشر مي شد. اما علاوه بر اين، از همان سال مصمم به شناسايي نسخه هاي خطي شاهنامه در ايران و سراسر جهان شد. [ محمد باقر نجفي، شاهنامه هاي ايران، بن سفارت جمهوري اسلامي ايران در جمهوري فدرال آلمان، 1376، صص 29-13] در تير ماه 1356 دكتر نجفي به مصر سفر نمود در الازهر قرآن را بطور تخصصي آموخت، در همان حين به آثار تاريخي مصر از اهرام جيزه دزمالك و بولاق تا مسجد ابن طولون و نيز ساحل رود نيل را ديدار نمود . و در فرهنگ مصر تامل مي نمود، ديدار از موزه ها و كتابخانه هاي معتبر مصر نيز از مشغوليت هاي اساسي وي بود.زمان و علت فوت : دكتر سيد محمد باقر نجفي در تير ماه 1381ه. ش در آلمان وفات يافت.مشاغل و سمتهاي مورد تصدي : سيد محمد باقر نجفي پس از بازگشت از مصر، در پژوهشكده علوم ارتباطي و توسعه ملي مشغول به كار و تحقيق شد. بين سالهاي 1354- 1353 نيز با راديو همكاي مي كرد.ساير فعاليتها و برنامه هاي روزمره : سيد محمد باقرنجفي در كنار كار، مطالعه مداوم خود را داشت و نيز بمدت يك سال 1354- 1353 ه. ش در برنامة گفتار راديويي، در مباحثي پيرامون فرهنگ ايران و اسلام همكاري مي نمود. و با كمك همان ادارة راديو و تلويزيون و حتي به سفارش آنجا كتابهايي نگاشت كه از آن جمله مي توان كتاب (( شاهنشاهي و دينداري)) را نام برد.همفکران فرد : در حيطة مصر شناسي و بررسي روابط آن با ايران، محققاني چون دكتر علي پاشا ابراهيم، دكتر زكي محمد حسن، شريف صبري پاشا، امير يوسف كمال و اشيروف و نيز اندرسون و استون ويتر پيش از دكتر نجفي تتبع نموده بودند.آرا و گرايشهاي خاص : سيد محمد باقرنجفي معتقد به دفاع از اسلام، در برابر تحصيلكرد گاني كه اسلام را مانع رشد ايران مي دانستند، بود. و حتي در هيمن قالب اسلامي در برخي كتابهاي خود مي كوشيد كه اعتقادات مذهبي محمد رضا شاه پهلوي را پر رنگ تر از واقع نشان دهد، وي با كوششي علمي در پي شناسايي شرايط اجتماعي مدينه زمان پيامبر بمنظور ارائه نوعي اسلام شناسي علمي و مدرن نيز بود. دكتر نجفي گذشته از گرايش به اسلام شناسي، به فرهنگ ايراني نيز علاقمند بود. از اين رو به اساسي ترين منابع تحقيق در فرهنگ ايران، شاهنامه، روي آورد. و بدين منظور نسخه هاي مختلف شاهنامه را در كتابخانه هاي مهم ايران بررسي نمود. وي معتقد بود كه براي شناخت اخلاق و روحيات ايراني بايد به شاهنامه مراجعه نمود. وي در راستاي علاقمندي به فرهنگ ايران به تاريخ هنر و معماري ايران نيز نظر داشت و اعتقاد داشت كه اولين تلاش براي آشنايي با اين جنبه از فرهنگ ايراني رجوع به نسخه هاي خطي و جمع آوري آنها بود چنانكه وي از آثار هنري ايران در موزه ها و كتابخانه هاي مصر تصاويري تهيه نموده و آنها را معرفي نموده است. آثار :  1 0 آثار ايران در مصر ويژگي اثر : بر اساس شيوه هاي متنوع تحقيقي همچون، مصاحبه، فيش برداري و تهيه عكس و اسلايد بوجود آمده است. و گونه اي دايره المعارف تاريخ هنر ايران است كه آثار هنري همچون مرقع ها، كتابها، جلد سازيها، نسخه هاي مصور، صفحه هاي مينياتور و نيز انواع كتابهاغي علمي ، ادبي و هنري، سفالينه ها، كاشي ها، آثار فلزي و چوبي و فرشهاي ايراني است با تصاويري زيبا و نفيس از هر يك [ دكتر سيد محمد باقر نجفي. آثار ايران در مصر، كلن: آكادمي ارتباطات اسلامي، صص 30-21]3 آشفتگي در گفتگوي فرهنگها ، از قاهره تا صوفي آباد سمنان( دمي به رساله فتح المبين علاالدوله سمناني) ،اسلام، ماركسيسم ،اعلاميه جهاني حقوق فرهنگها ،انديشه علمي ، انديشه علمي مذهب ، انديشه مذهبي ، ايدئولوژي الهي،ايدئولوژي الهي و پيشتازان تمدن ويژگي اثر : وي از چهار جنبه علمي، فلسفي، رواني و عملي از دين بعنوان برنامه ‌اي براي آينده جهان مدرن دفاع مي نمايد. [ سيد محمد باقر نجفي، ايدئولوژي الهي و پيشتازان تمدن، تهران: بعثت. 1349، فهرست]12 بحر بصره، بحر فارس ، بررسي كوتاهي از رسانه هاي، مراكز و سازمانهاي مذهبي ايران ، بعد از جنگ جهاني فرهنگ ايران ، بهائيان،تاريخچه كنفرانس اسلامي ، تمدنها، رويارويي سياستها( نقدي بر نظريه جنگ تمدنها) ، جهان بيني انساني ، خاطرات فرهنگي، خاطراتي از پروفسور محمد تقي جعفري بين سالهاي 1977-1965)و …[ برنامه ياد واژه دكتر محمدباقر نجفي، اطلاعات ، دوشنبه 7 مرداد 1381] ، خروش حماسه ، خوزستان در متن هاي كهن ويژگي اثر : اين كتاب نيز دفاعيه اي است از نام تاريخي خوزستان در برابر نام عربستان كه از حدود 1358 توسط برخي كشورهاي همسايه براي اين استان مطرح شده بود. كتاب مزبور نام خوزستان را از كتيبه هاي هخامنشي، فرهنگ لغت هاي عربي قديم و جديد. منابع تاريخي ، ادبي، جغرافيايي و حتي مذهبي و عرفاني از قديم تا معاص استخراج نموده است. [ محمد باقر نجفي، خوزستان در متن هاي كهن، تهران: انتشارات وزارت خارجه، 1380، صص 10-5] كتاب خوزستان در منابع ايرانشناسي نيز فهرست مطالب و محتوايي نزديك به كتاب پيشين دارد. [سيد محمد باقر نجفي، خوزستان در منابع ايرانشناسي، تهران: كتابخانه طهوري، 1361، صفحات فهرست].23 خوزستان در منابع ايرانشناسي ، دانشمندان مهاجر ، در ضرورت طرح نقد پژوهشهاي فرهنگي در ارتباط با آزادي بيان ، دين نامه هاي ايران ، رويارويي سياستها در تاريخ فرهنگي ايران، ريشه هاي نظريه فرهنگها ، سوز مسلماني ، شاهنامه فردوسي به دور از تعصبات و بهره برداريها ، شاهنامه هاي ايران ويژگي اثر : شامل معرفي و برشمردن ويژگيهاي نسخه هاي شاهنامه در كتابخانه هاي ايران است. دكتر نجفي در اين كتاب بر اساس سه واژه كليدي شاهنامه را تحليل مي نمايد: آزادي( آزادي از آزمندي)، دانش (براي مقابله با هوس) و نيز خداوندي و فروتني و كوچكي انسان به مقام آن. اين كتاب اولين جلد از فهرست شاهنامه در مصر، تركيه، پاكستان، هند، آسياي ميانه، آلمان، ايتاليا، فرانسه، انگلستان، هلند و امريكا مي باشد. كه تا كنون به چاپ نرسيده است. [ محمد باقر نجفي، شاهنامه هاي فردوسي ايران، بن: سفارت جمهوري اسلامي ايران در جمهوي فدرال آلمان، 1376، صص 29-13]32 شاهنشاهي و دينداري ويژگي اثر : اين كتاب را كه دكتر نجفي با كمك سازمان راديوو تلويزيون در 1355 منتشر نمود، مجموعه اي است از سخنان و كردارهاي محمد رضا شاه پهلوي كه بگونه اي تدوين شده اند كه وي را پادشاهي مذهبي و حامي اسلامي معرفي نمايد. اين كتاب افكار، فعاليت هاي عمراني در ترميم اماكن مذهبي و وقف، بزرگداشت مراسم مذهبي و نيز شركت در سازمانهاي وحدت اسلامي و ديگر كردارهاي محمدرضاشاه سخن به ميان آمده استو بنظر مي رسد كه كتابي است دولتي كه بنا به سفارش هيئت حاكمه تدوين شده است. [ سيد محمد باقر نجفي، شاهنشاهي و دينداري، تهران: سازمان راديو و تلويزيون ملي ايران، 1355، تمام صفحات]33 صلح فرهنگها ، غربت در فرهنگ ايران ، غم و عزا در فرهنگ ايران ، فرهنگ ايران در زير ضربات جنگ عراق با ايران، فرهنگ صلح ، فرهنگ گفتگو ، كتابشناسي نسخه هاي خطي كتابخانه عراف حكمت( مدينه، عربستان سعودي) ، كين زدايي در شاهنامه فردوسي ، گذرا از حماسه پهلواني به حماسه عرفاني ، گفتگويي در باره كتاب سلمان رشدي ، مادهاي كرد ، مباني عرفان در شاهنامه فردوسي ، متافيزيك مسيحي ، مجموعه گفتار هاي راديويي(1354-1353 ه. ش)، مدينه شناسي جلد چهارم ( تاريخ جغرافيائي مسير بازگشت پيامبر اسلام) ، مدينه شناسي جلد دوم(تاريخ جغرافيايي عزوات پيامبر اسلام) ، مدينه شناسي جلد سوم( تاريخ جغرافيايي مسير هجرت پيامبر اسلام) ، مدينه شناسي( بافت تاريخي جغرافيايي شهر مدينه در زمان پيامبر) ويژگي اثر : سعي در شناسايي بافت جكغرافيايي- تايخي اصلي شهر مدينه در سده نخست هجري دارد. و حاصل مسافرت وي به مكه بعلاوه پژوهش كتابخانه اي اوست. اما چنانكه خود مي نويسد روش عقلي خاصي بر اين پژوهش حاكم نبوده است بلكه مجموعه اي است از يافته هاي وي . اين سفرنامه از جهت گردآوري نام قبايل و پراكندگي آنها در اطراف مدينه، آثار تاريخي آنجا و تغييرات آنها در طول تاريخ، و مقاير بزرگان اسلام و صحابه اهميت دارد. [ سيد محمد باقر نجفي، مدينه شناسي، كلن: فخرمايستان، 1363، صص يك و نه]51 مصحف ايران ، مفهوم فرهنگي قوميت ، مقامات بايزيد بسطامي ، مقامات سهل تستري ، منابع تفاهم در مذاهب اسلامي ، مهاجران جهان، نامه اي به پاپ اعظم درباره اظهار نظر ايشان پيرامون خدا ، نقد تاريخي گسترش اسلام در ايران ، نقش محيط طباطبائي در حفظ هويت فرهنگي ايرانيان ، نيايش مهاجران ، هفت فرهنگ ايراني در گفتگوي فرهنگيان ، هويت فرهنگي ايرانيان