رویای ماشین‌های خلاق

فصل اول: بذرهای مفهومی (دهه‌های ۱۹۱۰ تا ۱۹۴۰) - هنر بدون دست هنرمند

• جنبش دادا و تصادف: هنرمندان دادائیست مانند «ژان آرپ» با استفاده از روش‌های تصادفی مانند چیدن تکه‌های کاغذ، نقش شانس را در آفرینش هنری پررنگ کردند. آن‌ها معتقد بودند کنار گذاشتن عمدی «دست هنرمند» می‌تواند به بیانی اصیل‌تر منجر شود.
• سوررئالیسم و خودکاریسم: سوررئالیست‌ها با تکنیک «نوشتار خودکار» سعی کردند ضمیر ناخودآگاه را بدون کنترل عقل به روی بوم جاری کنند. این عمل، مشابه دادن بخشی از فرآیند خلاقیت به نیرویی خارج از کنترل آگاهانه بود.
• پیشگویی لئوناردو داوینچی؟ حتی لئوناردو داوینچی نیز پیشنهاد داده بود که می‌توان از یک شابلون برای ایجاد ترکیب‌بندی‌های جدید استفاده کرد؛ ایده‌ای که هسته مرکزی هنر الگوریتمی است.

فصل دوم: تولد هنر کامپیوتری (دهه‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰) - نخستین ترانه‌های دیجیتال

• نقشه‌های اوسیلوسکوپ: بنیان‌گذاران گمنام: در دهه ۱۹۵۰، مهندسینی مانند «بن لاپوسکی» (Ben Laposky) با استفاده از اوسیلوسکوپ، امواج الکترونیکی را برای خلق تصاویر انتزاعی به نام «اوسیلون» (Oscillon) دستکاری کردند. اینها را می‌توان نخستین آثار هنری دیجیتال تاریخ دانست.
• آزمایشگاه بل و خالقان ناشناس: در دهه ۱۹۶۰، پژوهشگرانی مانند «مایکل نول» (A. Michael Noll) و «بلا جولز» (Bela Julesz) در آزمایشگاه‌های بل (Bell Labs) شروع به تولید تصاویر دیجیتالی و الگوریتمی کردند و حتی آن‌ها را با آثار هنرمندان مشهوری مانند موندریان مقایسه کردند.
• آلداír: اولین برنامه‌نویس هنرمند: «آلدا ایر» (AARON)، برنامه‌ای که توسط هنرمند بریتانیایی «هارولد کوهن» (Harold Cohen) از دهه ۱۹۷۰ توسعه داده شد، نقطه عطفی بود. آلداír قوانین طراحی (مثلاً نحوه ترسیم شکل انسان) را یاد گرفت و می‌توانست به طور مستقل نقاشی‌های فیگوراتیو خلق کند. کوهن با این کار، نقش «هنرمند به عنوان برنامه‌نویس و معمار سیستم» را تعریف کرد.

فصل سوم: دموکراتیک‌سازی و گسترش (دهه‌های ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۰) - هنر برای همگان

• اختراع ماوس و نرم‌افزارهای گرافیکی: توسعه اولین نرم‌افزارهای گرافیکی مانند «پینت» (Paint) در شرکت زیراکس و سپس مایکروسافت، امکان خلق دیجیتال را در اختیار میلیون‌ها نفر قرار داد.
• انقلاب رندر سه‌بعدی و انیمیشن: پایه‌های نرم‌افزارهای پیشرفته مدل‌سازی سه‌بعدی مانند «کَتِیا» (CATIA) در صنعت هوافضا ریخته شد و بعدها به صنعت فیلم‌سازی و بازی‌های ویدیویی راه یافت.
• هنر شبکه‌ای و اینترنتی: با گسترش اینترنت، هنرمندان شروع به خلق آثار تعاملی و شبکه‌ای کردند که وجود آن‌ها خارج از فضای دیجیتال ممکن نبود. این دوره، شاهد «تعامل کاربر به عنوان بخشی از اثر هنری» بود.

فصل چهارم: عصر هوش مصنوعی (دهه ۲۰۱۰ تاکنون) - انفجار خلاقیت الگوریتمی

• شبکه‌های متخاصم مولد (GANs): بازی را عوض کرد. ظهور GANs در دهه ۲۰۱۰، انقلابی بود. در این معماری، دو شبکه عصبی علیه یکدیگر آموزش می‌بینند: یکی آثار تقلبی تولید می‌کند (Generator) و دیگری سعی در تشخیص تقلبی بودن آن‌ها دارد (Discriminator). نتیجه، خلق تصاویری فوق‌واقعی و کاملاً جدید بود. اثر «پرتره ادموند دو بلام» که در حراجی کریستی به قیمت ۴۳۲,۵۰۰ دلار فروخته شد، توسط یک GAN خلق شده بود.
• مدل‌های زبانی بزرگ و تولید از روی متن (Text-to-Image): مدل‌هایی مانند DALL-E 2، Midjourney و Stable Diffusion، هنر تولید تصویر را دموکراتیک‌تر کردند. اکنون هرکسی می‌تواند با توصیف متنی یک صحنه، آثار هنری خیره‌کننده خلق کند. این امر، مهارت جدید «مهندسی پیش‌فرض» (Prompt Engineering) را به وجود آورد.
• هنر به عنوان یک خدمات (Art-as-a-Service): با ظهور این پلتفرم‌ها، دسترسی به قدرت خلاقیت الگوریتمی برای عموم مردم به یک سرویس تبدیل شده است.

1. پیش از ماشین: هنرمند به عنوان صنعتگر و صاحب اثر.
2. عصر کامپیوترهای اولیه: هنرمند به عنوان برنامه‌نویس و معمار سیستم.
3. عصر دیجیتال: هنرمند به عنوان کاربر نرم‌افزار و طراح.
4. عصر هوش مصنوعی: هنرمند به عنوان «کارگردان خلاق»، «مهندس پیش‌فرض» و «منتقد». اکنون هنرمند ایده کلی را می‌دهد، خروجی‌های بی‌شمار AI را ارزیابی می‌کند، آن‌ها را ترکیب و اصلاح می‌کند و در نهایت به اثر نهایی معنا و مفهوم می‌بخشد.

چالش‌ها و پرسش‌های بی‌پاسخ

• اصالت و مالکیت: اثر تولیدشده توسط AI متعلق به کیست؟ برنامه‌نویس مدل، کاربری که دستور داده، یا خود AI؟
• سوگیری الگوریتمی: مدل‌های هوش مصنوعی از داده‌های موجود در اینترنت آموزش می‌بینند که مملو از سوگیری‌های انسانی است. آیا این امر منجر به تقویت کلیشه‌ها در هنر می‌شود؟
• مرگ اصالت؟ اگر هرکسی بتواند یک شاهکار به سبک رامبرانت خلق کند، آیا مفهوم اصالت و ارزش اثر هنری کمرنگ نمی‌شود؟

نتیجه‌گیری: تکامل ناتمام