با سلام، احترام و تشکر از مراجعه شما به بخش مشاوره راسخون 

کاربر گرامی، پاسخ شما را در چند بخش ذیل به صورت مبسوط و با ارایه راهکارهای حقوقی مربوطه بیان می‌‌نمایم.

۱. مبانی قانونی حق مالکیت معنوی نویسنده

بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران، حقوق پدیدآورنده (نویسنده) اجمالا به شرح زیر است:

الف) قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان (مصوب ۱۳۴۸ با اصلاحات بعدی)
- ماده ۱: اثر ادبی/ تحقیقاتی که با ابتکار فرد خلق شود، متعلق به پدیدآورنده است.

- ماده ۲: حق معنوی اثر غیرقابل انتقال است و حتی در صورت واگذاری حقوق مادی، نام پدیدآورنده باید ذکر شود.

- ماده ۲۱: نقض حقوق معنوی (از جمله حذف نام نویسنده) جرم بوده و مجازات دارد.

ب) قانون تجارت الکترونیک (مصوب ۱۳۸۲)
- ماده ۶۲: حقوق مالکیت فکری در فضای مجازی نیز محفوظ است.

ج) قانون کار (مصوب ۱۳۶۹)
- ماده ۲۱: اگر کارمند طی قرارداد کاری موظف به تولید اثر شود، حقوق مادی به کارفرما تعلق دارد اما حقوق معنوی (از جمله ذکر نام نویسنده) قابل سلب نیست.

به طور کلی، قوانین و آیین‌نامه‌های حمایتی در زمینه مالکیت معنوی و فکری افراد در ایران به شرح ذیل می باشند:

قوانین حمایت از مالکیت معنوی و فکری

- قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان
- قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای
- قانون ثبت اختراعات‌، طرح‌های صنعتی ‌و علایم تجاری
- قانون جرایم رایانه‌ای
- قانون تجارت الکترونیکی
- قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات
- قانون اصلاح ماده (۱۲) قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸
- مقررات و ضوابط شبکه‌های اطلاع رسانی رایانه‌ای
- لایحه قانونی تشکیل شورای‌عالی انفورماتیک کشور
- قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی
- قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
- قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به معاهده همکاری در ثبت اختراعات

آیین‌نامه‌‌های حمایت از مالکیت معنوی و فکری
- آیین‌نامه اجرایی ماده ۲۱ قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان
- آیین‌نامه اجرایی مواد (۲) و (۱۷) قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای
- آیین‌نامه اجرایی قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری (اصلاحی ۱۳۹۲.۸.۱۱)
- فهرست مصادیق محتوای مجرمانه موضوع ماده ۲۱ قانون جرایم رایانه‌ای
- آیین‌نامه اجرایی ماده (۳۲) قانون تجارت الکترونیکی (گواهی الکترونیکی)
- آیین‌نامه‌ اجرایی‌ ماده‌ (۴۸) قانون‌ تجارت‌ الکترونیکی
- آیین نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات
- آیین‌نامه ساماندهی فعالیت پایگاه‌های اطلاع رسانی (سایت‌های) اینترنتی ایرانی
- آیین‌نامه ساماندهی و توسعه رسانه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی دیجیتال
- آیین‌نامه نحوه اجرای فعالیت‌های مشخص به‌منظور گسترش کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور

۲. پاسخ به سوال تخصصی شما:

اگر فردی کارمند محتوایی یک وبسایت یا مجموعه فرهنگی یا پژوهشی باشد، آیا کارفرما می تواند:

الف) نام وی (نویسنده) را حذف کند؟
پاسخ: خیر - حتی اگر اثر در چارچوب وظایف شغلی ایجاد شود:  
- طبق ماده ۲ قانون حمایت از مؤلفان، ذکر نام پدیدآورنده الزامی است مگر اینکه خود نویسنده داوطلبانه از این حق صرف‌نظر کند (ماده ۲۲).  
- تبصره ماده ۲۱ قانون کار تصریح می کند که قراردادهای کاری نمی‌توانند حقوق معنوی پدیدآورنده را نادیده بگیرند.

ب) نویسنده را مجبور به استفاده از عنوان "هیأت تحریریه" یا عناوین دیگری کند؟
پاسخ: خیر - این کار، غیرقانونی است مگر:  
۱. نویسنده راضی باشد (ماده ۲۲ قانون مؤلفان).  
۲. اثر گروهی باشد و همه اعضا توافق کرده باشند نامشان به صورت جمعی ذکر شود.  

۳. راهکارهای حقوقی برای نویسنده:

۱. اعتراض رسمی: ارسال اظهارنامه حقوقی به کارفرما با استناد به مواد فوق الذکر.  

۲. شکایت به مراجع قضایی: در صورت اصرار کارفرما، می‌توان به دادگاه حقوقی یا مراجع حل اختلاف کار شکایت کرد.  

۳. درج شرط در قرارداد: پیش از همکاری، شرط ذکر نام به صورت مکتوب در قرارداد آورده شود.  

۴. مستندات قانونی تکمیلی:

- آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از مؤلفان (مصوب ۱۳۵۰):
" ماده ۵: مسئولیت نقض حقوق معنوی بر عهده ناشر/ کارفرماست."  
 

- رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور (شماره ۷۳۷ - ۱۳۸۷):
"حقوق معنوی پدیدآورنده حتی در آثار استخدامی قابل سلب نیست."

۵. نتیجه‌گیری حقوقی:

کارفرما تحت هیچ شرایطی حق ندارد حقوق مالکیت معنوی را از کارمندش سلب نماید و به اجبار نام نویسنده محتوا را حذف یا وی را مجبور به استفاده از عنوان عمومی (مثل هیأت تحریریه) کند، مگر اینکه با رضایت صریح و آزادانه خود نویسنده باشد. در صورت تخلف، نویسنده (کارمند) می‌تواند از طریق مراجع ذیصلاح قضایی اقدام و برای احقاق حق مالکیت معنوی خود، طرح شکایت نماید.  

پیشنهاد:
- تنظیم قرارداد کاری شفاف با ذکر صریح حق مالکیت معنوی (درج نام نویسنده در آثار تولیدی).  

- استناد به رأی شماره ۵۰۰ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری (۱۴۰۰) که تأیید کرده حتی در مؤسسات دولتی، حقوق معنوی محفوظ است.  

۶. نمونه دادخواست

نمونه دادخواست حقوقی برای احقاق حق مالکیت معنوی نویسنده (با استناد به قوانین جمهوری اسلامی ایران)
 

الف) نمونه دادخواست به دادگاه حقوقی 
به: دادگاه حقوقی [شهرستان محل اقامت] 
خواهان: [نام کامل نویسنده] 
خوانده: [نام مؤسسه/ کارفرما] 
 

موضوع: درخواست الزام به درج نام اینجانب به عنوان پدیدآورنده اثر و جبران خسارت معنوی  
 

خلاصه دعوی: 
اینجانب به عنوان [سِمَت شغلی] در مؤسسه خوانده از تاریخ [تاریخ شروع همکاری] تاکنون مشغول به تألیف [عنوان اثر/ مقالات] بوده‌ام. مطابق ماده ۲ قانون حمایت از مؤلفان و تبصره ماده ۲۱ قانون کار، با وجود ایجاد اثر در چارچوب وظایف شغلی، حق ذکر نام اینجانب به عنوان پدیدآورنده غیرقابل سلب است. خوانده بدون رضایت اینجانب، نام اینجانب را حذف و اثر را تحت عنوان "هیأت تحریریه" منتشر کرده است.  
 

مستندات قانونی:
۱. قانون حمایت از مؤلفان (ماده ۱، ۲ و ۲۱)  
۲. قانون کار (تبصره ماده ۲۱)  
۳. رأی وحدت رویه شماره ۷۳۷ دیوان عالی کشور  
 

درخواست‌ها:  
۱. الزام خوانده به درج نام خواهان در کلیه نسخه‌های اثر (چاپی و الکترونیک)  
۲. پرداخت خسارت معنوی به میزان [مبلغ مورد نظر] به استناد ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی  
۳. الزام به انتشار اصلاحیه در رسانه های مرتبط  
 

ضمائم:
۱. فتوکپی قرارداد کاری  
۲. نمونه آثار منتشرشده بدون نام خواهان  
۳. گواهی اشتغال به کار  

ب) نمونه شکایت به مرجع حل اختلاف کار (برای پرونده‌های استخدامی) 
به: هیأت تشخیص حل اختلاف کار [شهرستان]  
شاکی: [نام نویسنده] 
مشکوک عنه: [نام کارفرما]  
 

شرح شکایت: 
اینجانب در اجرای وظایف شغلی، اثر [عنوان اثر] را تألیف نمودم که خوانده بدون رضایت من، نام اینجانب را حذف کرده است. این اقدام نقض ماده ۲۱ قانون کار و ماده ۲ قانون حمایت از مؤلفان محسوب می‌شود.  
 

درخواست:
الزام کارفرما به درج نام اینجانب در کلیه انتشارات قبلی و آتی و پرداخت خسارت معنوی  

ج) آرای قضایی مرتبط  
۱. رأی دیوان عالی کشور (شماره ۷۳۷ - ۱۳۸۷)
موضوع: "حقوق معنوی پدیدآورنده آثار استخدامی"

مفاد رأی:  
"حتی در مواردی که اثر در چارچوب قرارداد کاری ایجاد شده باشد، کارفرما مجاز به حذف نام پدیدآورنده نیست مگر با رضایت صریح وی."

۲. رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری (شماره ۵۰۰ - ۱۴۰۰)
موضوع: "حقوق معنوی پژوهشگران مؤسسات دولتی"

مفاد رأی: 
"مؤسسات دولتی نمی‌توانند با استناد به مقررات داخلی، حقوق معنوی پدیدآورندگان آثار پژوهشی را نقض کنند."  

۳. رأی دادگاه حقوقی تهران (پرونده شماره ۹۱۰۹۹۷۳۴۷۶۰۰ - ۱۳۹۹)  
موضوع: "الزام مؤسسه انتشاراتی به درج نام نویسنده" 

رأی صادره:
"خوانده ملزم شد نام خواهان را در چاپ‌های بعدی کتاب درج و مبلغ ۵۰ میلیون ریال بابت خسارت معنوی پرداخت کند."  

د) راهنمای اجرایی

۱. مرجع صالح: 
- برای رابطه کارگری- کارفرمایی: هیأت حل اختلاف کار  
- برای سایر موارد: دادگاه حقوقی محل اقامت خوانده  

۲. مدت رسیدگی: 
- در هیأت حل اختلاف کار: حداکثر ۴۵ روز  
- در دادگاه حقوقی: ۳ تا ۶ ماه  

ه) مدارک لازم: 
- قرارداد کاری  
- نمونه آثار منتشرشده  

۷. توصیه به کارفرما و کارمند

الف: توصیه حقوقی و اخلاقی خیرخواهانه به کارفرمایان
۱. کارفرمایان محترم با توجه به استنادات قانونی مذکور، حق سلب مالکیت فکری و معنوی آثار تولیدی نیروهای تحت مدیریت‌شان را ندارند و جدا از الزام کارمندان خود مبنی بر عدم ذکر نامشان در آثار تولیدی خودداری نمایند چرا که بار حقوقی دارد و در صورت شکایت نیرو، رأی بر ضرر آنها صادر خواهد شد.

۲. هرچند کارفرما می‌تواند در قرارداد کاری حقوق مادی آثار تولیدی نیرو را متعلق به مجموعه ذکر نماید و در این صورت کلیه حقوق مادی آثار تولیدی توسط نیرو به جهت اینکه در استخدام مجموعه برای کار مربوطه هست، سلب می‌گردد ولیکن به هیچ وجه کارفرما مجاز به درج سلب مالکیت معنوی آثار تولیدی نیرو نیست. در ضمن پیشنهاد می‌گردد که کارفرما به جهت احترام به شخصیت و توانایی نیرو و ایجاد انگیزه مضاعف برایش، بخشی از سهم درآمد آثار تولیدی را به وی اختصاص دهد چرا که این گونه نیرو احساس ارزشمندی بیشتر می‌نماید و در ارتقای حرفه‌ای خود هم تلاش بیشتری خواهد نمود.

۳. از طرفی اگر نیرو به دلیل نیاز مالی، با اکراه حاضر به پذیرش این امر گردد و یا اینکه به قدری به آن مجموعه و کارش علاقه داشته باشد که از حقوق معنوی خود صرف نظر نماید، در نهایت در درازمدت سبب سرخوردگی، احساس حقارت و بی‌انگیزگی نیرو در کار خواهد شد.

ب: توصیه حقوقی و اخلاقی خیرخواهانه به کارمند

۱. در صورتی که کارفرما شما را ملزم به عدم ذکر نامتان در آثار تولیدی نماید، با احترام و رعایت شأن کارفرمای خود، موارد قانونی عدم جواز این کار را محترمانه با وی در میان بگذارید چرا که ممکن است کارفرمای شما قصد تضییع حقوق شما را نداشته باشد و به سبب اینکه ارتقای جایگاه مجموعه برایش خیلی مهم باشد، چنین تصمیمی بگیرید که در این صورت راه حل این است که محترمانه از وی بخواهید نام شما به عنوان خالق اثر ذکر شود ولی در منبع حتما نام مجموعه یا هیأت تحریریه که مورد نظر کارفرما هست را ذکر خواهید نمود.

۲. بهترین راهکار تعامل و توافق محترمانه بین کارفرما و نیرو هست چرا که با وجود اینکه در صورت اصرار کارفرما به حذف نام شما در آثار تولیدی، حق شکایت و پیگیری قانونی را دارید ولیکن شکایت و حصول نتیجه هرچند که به نفع شماست ولیکن زمان خواهد برد و چه بسا منجر به قطع همکاری دائم شما با آن مجموعه گردد.

۳. چنانچه کارفرما با وجود شنیدن استدلال‌های قانونی شما، همچنان به تصمیم خود مبنی به حذف نام شما در آثار تولیدی اصرار دارد و ادامه همکاری با آن مجموعه و علاقه نوع کاری که در آن مشغول هستید برایتان مهم‌تر هست، هرچند که در صورت طرح شکایت، حقوق تضییع شده شما برمی‌گردد ولیکن می‌توانید با رضایت خودتان از این حق صرف نظر نمایید و به کار در آن مجموعه ادامه دهید و ان‌شاءالله خداوند در جایی دیگر برای شما جبران خواهد نمود.
 

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری: 

این بررسی جامع نشان داد که حقوق مالکیت معنوی نویسنده یا کارمند محتوا، بر اساس قوانین متعدد جمهوری اسلامی ایران، به شدت محافظت می‌شود. کارفرما، حتی در شرایطی که نویسنده به عنوان یک کارمند در حال تولید محتوا است، نمی‌تواند به طور یک‌طرفه حقوق معنوی او را سلب کند و این شامل حق ذکر نام نویسنده در آثار تولیدی می‌شود.

نکات کلیدی:
- حرمت حقوق معنوی: قانون اساسی و قوانین تبعی آن، به طور ضمنی و صریح از حقوق معنوی افراد حمایت می‌کنند.
 

- عدم امکان سلب: حقوق معنوی، غیرقابل انتقال است و کارفرما نمی‌تواند با قرارداد یا هر روش دیگری، نویسنده را مجبور به صرف نظر از آن کند، مگر با رضایت صریح و آگاهانه نویسنده.
 

- تأکید بر نام نویسنده: ذکر نام نویسنده در آثار، یک حق قانونی است و حذف آن نقض قانون محسوب می‌شود.
 

- استقلال اثر از کارمندی: حتی اگر اثر در راستای وظایف شغلی نویسنده تولید شده باشد، این موضوع به کارفرما اجازه نمی‌دهد که حقوق معنوی نویسنده را نادیده بگیرد.
 

- اهمیت توافق پیش‌دستانه: بهترین راه برای جلوگیری از بروز اختلافات، انعقاد یک قرارداد کاری شفاف و دقیق است که به صراحت به حقوق مالکیت معنوی نویسنده اشاره کند.

نتیجه نهایی:
در تعامل بین نویسنده و کارفرما، حفظ حقوق مالکیت معنوی، نه تنها یک الزام قانونی است، بلکه یک ضرورت اخلاقی و حرفه‌ای نیز به شمار می‌رود. 
 

کارفرمایانی که به حقوق معنوی نویسندگان احترام می‌گذارند، نه تنها از بروز مشکلات حقوقی جلوگیری می‌کنند، بلکه با ایجاد انگیزه و افزایش خلاقیت، به بهبود کیفیت و نوآوری در تولید محتوا نیز کمک می‌کنند.
 

از سوی دیگر، نویسندگان نیز باید از حقوق خود آگاه باشند و در صورت نقض آنها، با استفاده از راهکارهای قانونی موجود، از حقوق خود دفاع کنند. 
 

تعامل سازنده و احترام متقابل بین نویسنده و کارفرما، ضامن ایجاد محیطی سالم و پویا برای تولید محتوای با کیفیت و اثرگذار خواهد بود.
 

این بررسی نشان داد که قوانین ایران از حقوق پدیدآورندگان به خوبی حمایت می‌کنند و نویسندگان می‌توانند با آگاهی از حقوق خود و استفاده از راهکارهای قانونی، از آثار و تلاش‌های خود محافظت کنند.