آشنایی با شرایط قبولی نماز

پرسش :

شرایط قبولی نماز چیست؟

پاسخ :
به طور کلی قبولی عبادات - به خصوص نماز - مراحل و شرایطی دارد؛ زیرا گاهی عبادت صحیح است، ولی رشد آور نیست (مثل دارویی که شفابخش نیست.)
 

شرایط و مراحل قبولی عبادات در آیات و روایات

در آیات قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم السلام) شرایط و مراحل قبولی عبادات، شش چیز ذکر شده که عبارت است از:
1- شرط اعتقادی؛ 2- شرط ولایی؛ 3- شرط اخلاقی؛ 4- شرط اقتصادی؛ 5- شرط اجتماعی؛ 6- شرط خانوادگی.
 
۱- شرط اعتقادی؛ نمازگزار باید ایمان به خدا داشته باشد. قرآن کریم می فرماید: «عمل صالح از زن و مرد با ایمان است که موجب زندگی پاک می شود»(1).

در جای دیگر می فرماید: «نداشتن ایمان مایه تباهی اعمال است»(2).
 
۲- شرط ولایی؛ یعنی برخورداری از ولایت و رهبری صحیح و آسمانی؛ همچون امام علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) و فرزندان آن حضرت که همه بندگان خالص خدا هستند. این اعتقاد، نماز، حج و جهاد را در مسیر الهی قرار می دهد و به آنها جهت شایسته می بخشد.

حضرت امام باقر (علیه السلام) فرمودند: «کسی که به خدا ایمان دارد و عبادت های طاقت فرسا انجام می دهد؛ ولی امام لایقی از طرف خدا ندارد، تلاشش بی فایده است»(3).
 
۳- شرط اخلاقی (تقوا)؛
خداوند عبادت و نماز را تنها از اهل تقوا می پذیرد: «انما یتقبل الله من المتقین»(4). بدین معنا که بایستی نماز و اسباب آن برآمده از تقوا باشد. اگر لباس، مکان، غذا و... از مسیر تقوا و حلال فراهم نیامده باشد، نمازی بدون تقوا است که شایسته قبول به درگاه خداوند نیست.
 
۴- شرط اقتصادی (ادای حق مردم)؛ ادای حقوق محرومان، در درجه ای از اهمیت است که گاهی قبولی عبادت بستگی به آن دارد. پرداخت زکات با داشتن درآمد مشروع، از این نمونه است.

حضرت امام رضا (علیه السلام) فرمودند: «هر کسی نماز بخواند؛ ولی زکات نپردازد، نمازش قبول نمی شود»(5).
 
۵- شرط اجتماعی؛ خیرخواهی نسبت به دیگران، حفظ پیوندهای اجتماعی و اخوت میان مسلمانان و روابط شایسته و نیکو میان پیروان اسلام در این زمینه حایز اهمیت است.
 
۶- شرط خانوادگی؛ خوش رفتاری در امور خانوادگی و رعایت حقوق متقابل زن و شوهر، فرزند، پدر و نیز همسایگان، چنان مهم است که بی توجهی به آنها، گاهی باعث بطلان عبادات می گردد.

در این زمینه حضرت امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «نماز فرزندانی که با خشم به پدر و مادر خود نگاه می کنند، قبول نمی شود گرچه والدین، نسبت به آنان کوتاهی و ظلمی کرده باشند»(6).

پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد (صلّی الله علیه و آله) فرمودند: «هر کس زن بدرفتار و اذیت کننده ای داشته باشد، خداوند نماز و کارهای نیک آن زن را نمی پذیرد، مرد نیز چنین است»(7).
 
ما زمانی می توانیم از نردبان نماز به معراج رویم که پایه های آن روی زمین محکمی باشد؛ ولی اگر روی یخ لغزنده یا زمین سست قرار داده شود، بالا رفتن مشکل یا غیرممکن می گردد. پس قبولی عبادات- به خصوص نماز- با شرایط ومراحل ذکر شده، امکان پذیر است.
 
پی‌نوشت‌ها‌:
1. سوره نحل، آیه 97.
2. سوره مائده، آیه 97.
3. وسائل الشیعه، ج 1، ص 90.
4. سوره مائده، آیه 27.
5. بحارالانوار، ج 96، ص 12.
6. الکافی، ج 2، ص 349.
7. وسائل الشیعه، ج 14، ص 116.

منبع: یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.