چرا لذت واقعی نماز، در جماعت است نه فرادا؟ راز چندضلعی بودن عبادت

پرسش :

آیا بهتر نیست نماز را فرادا بخوانیم تا لذت بیشتری ببریم؟

پاسخ :
نماز یک عبادت تک منظوره نیست؛ بلکه هندسه آن چند ضلعی است و به یک هدف خاصی محدود نمی شود.
 
اگر هدف نماز، تنها ذکر و معرفت بود، این پیشنهاد کاملا صحیح بود که با رفتن به کنج عزلت و گوشه نشینی و مراقبت فردی، بیشتر می توان آن حالات معنوی و عرفانی را تحصیل کرد؛ ولی نماز اسلام، نمازی است که دارای بعدی کاملا اجتماعی است. به همین جهت اصل در نماز، جماعت است و «ضمایر جمع» در سوره حمد، شاهد مدعای ما است.

پس بایستی با نماز در جامعه، حرکت کرد و هنر این است که آدمی، به گونه ای باشد که در عین اشتغالات گوناگون، از ذکر خداوند غافل نگردد و همواره او را حاضر و ناظر ببیند ودر حقیقت در همه احوال، مشغول به نماز باشد.
 
نماز اسلام، نماز ناهی از منکر و عمود برپایی خیمه دین است و چنین عبادتی، با گوشه گیری تحقق نمی یابد.
 
به گفته یکی از بزرگان دانش، «نماز فرادا» همانند آن است که هر شخصی در اتاق خود، چراغی داشته باشد که اگر خاموش شود از نور بی بهره خواهد بود؛ ولی «نماز جماعت»، همانند آن است که در کنار هم هر کدام، چراغی داشته باشیم که در صورت خاموش شدن یک یا چند مورد از آن، نور از بین نمی رود و از نور دیگر بهره برده می شود.(1)
 

شرح بیشتر

تصور رایج این است که اگر انسان تنها و بدون حضور در جمع به نماز بایستد، می‌تواند تمرکز و حال معنوی بیشتری پیدا کند؛ تصوری که در نگاه اول جذاب و منطقی به نظر می‌رسد. اما حقیقت آن است که نماز در اسلام، صرفا یک تجربه فردی و تک‌بعدی نیست.

نماز در هندسه عبادی اسلام، عبادتی چندوجهی است که علاوه بر تقویت ذکر و معرفت فردی، وظیفه‌ای اجتماعی، تربیتی و تمدنی نیز بر دوش دارد.

اگر هدف نماز فقط خلوت با خدا بود، شاید بهترین راه، عقب‌نشینی به گوشه‌ای از دنیا، غرق شدن در مراقبه فردی و بی‌توجهی به مردم بود. ولی حقیقت این است که دین اسلام، نمازی را تشریع کرده که «با جامعه نفس بکشد» و «با امت زنده بماند». همین است که اصل در آن، جماعت است. حتی در سوره حمد، که هر نمازگزار باید بخواند، ساختار دعاها و درخواست‌ها به صورت جمع («ایاک نعبد»، «اهدنا الصراط المستقیم») آمده است تا به ما یادآور شود که با هم به سوی خدا می‌رویم، نه تک‌ و تنها.

نماز جماعت یعنی تمرین دیدن خداوند در میان شلوغی زندگی، یعنی توانایی حفظ حضور قلب وسط دغدغه‌ها، یعنی اینکه در اجتماع نفس ببری اما دل در آسمان داشته باشی. هنر حقیقی نمازگزار، آن است که در میان هزاران مشغله و حضور در جمع، دلش هیچ‌گاه از یاد پروردگار خالی نشود.

نماز، عمود خیمه دین است و مأموریت «نهی از منکر» در ذات آن گنجانده شده، و این مأموریت اجتماعی، با عزلت‌نشینی سازگار نیست. همان‌ گونه که بزرگان گفته‌اند، نماز فرادا مانند داشتن یک چراغ تنها در اتاق خود است: اگر خاموش شود، تاریکی محض خواهد بود. اما نماز جماعت مانند نوری مشترک بین جمعی از انسان‌هاست: حتی اگر چراغی خاموش شود، روشنایی از دیگران می‌تابد و همه از آن بهره‌مند می‌شوند.

پس نماز جماعت نه تنها لذت و حضور قلب را از بین نمی‌برد، بلکه اگر با نیت و توجه همراه باشد، لذتی عمیق‌تر، حضوری قوی‌تر و معنویتی اجتماعی‌تر را به ارمغان می‌آورد.(2)

پی‌نوشت‌ها:
1. یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.
2. شرح اختصاصی این مطلب توسط کارشناس مذهبی راسخون نوشته شده است.

نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون