تقلید در احکام؛ اعتماد به متخصص، نه اطاعت کورکورانه

پرسش :

پاسخ :

مقدمه:

پرسش درباره چرایی تقلید در احکام دینی، یکی از رایج‌ترین دغدغه‌های دینداران و جویندگان حقیقت است. برخی گمان می‌کنند که تقلید، نوعی سلب اختیار یا نادانی است که انسان را به انجام اعمال از روی اجبار می‌کشاند.

در حالی‌ که حقیقت، بسیار متفاوت است. تقلید در احکام، به معنای رجوع به متخصصان دین در فهم جزئیات و پیچیدگی‌های شرعی است؛ همان‌طور که در پزشکی، مهندسی یا حقوق، به متخصص امر مراجعه می‌کنیم. این رجوع، هرگز مانع از فهم فلسفه احکام نیست، بلکه فلسفه آن تحقیقی و قابل‌فهم برای هر صاحب خرد است و قرآن و روایات نیز بارها حکمت احکام را بیان کرده‌اند.
 

بررسی ادعای تقلید در  احکام بدون دانستن فلسفه آنها

تقلید در مورد احکام است و هیچ عالمی نگفته که نبایستی فلسفه احکام دانسته شود. علاوه بر آن که دانستن حکمت و فلسفه احکام، از ندانستن آن بهتر است و قرآن و روایات نیز ما را به فلسفه احکام متوجه ساخته اند.
 
نوعا در آیاتی که احکام بیان گردیده، به حکمت آن هم اشاره شده؛ چنان که در مورد نماز می فرماید:
«أَقِمِ الصلاة لِذِکْرِی؛
به یاد من نماز برپا دار»

و «أَقِمِ الصلاة إِنَّ الصلاة تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ؛
نماز را برپا دار، که نماز [انسان را] از کار زشت و ناپسند بازمی دارد».

همچنین در مورد حجاب فرموده است:
«ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ؛
این برای آن که شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند [به احتیاط] نزدیکتر است»(1) و...
 
بنابراین تقلید در احکام است، نه در فلسفه آنها. علاوه بر این، فلسفه احکام تقلیدی نیست؛ بلکه تحقیقی است. هر تقلیدی هم به معنای اجبار و حرکت کورکورانه نیست.

ما در بسیاری از امور خود، از متخصّصان تقلید می کنیم. نظر پزشک حاذق را می پذیریم و یا در خوردنی ها و پوشیدنی ها، نحوه زندگی و بسیاری امور دیگربدون آن که فلسفه آنها را بدانیم به تقلید می پردازیم.

تقلید در احکام، همان رجوع به متخصص است و اگر کسی خود کارشناس باشد، باید به نظر خودش عمل کند و حق تقلید از دیگران را ندارد.
 

نتیجه‌گیری:

تقلید در احکام، نه نشانه اجبار، نه بی‌اختیاری، و نه بی‌دانشی است؛ بلکه یک انتخاب عقلانی برای بهره‌مندی از علم و تخصص فقیهان در امور پیچیده شرعی است.

فلسفه احکام، عرصه تحقیق و فهم همگانی است و هیچ‌کس در این بخش، موظف به اطاعت بی‌فکر نیست.

همان‌طور که در امور پزشکی یا اقتصادی، نظر کارشناس را می‌پذیریم، در دین نیز این رجوع به متخصص، مسیر عمل درست و مطمئن را هموار می‌کند.

بنابراین تقلید، یعنی حرکت آگاهانه بر اساس اعتماد به علم، نه حرکت کورکورانه بدون فهم.
 
پی‌نوشت‌:
1. سوره احزاب، آیه 59.

منبع: یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.