نماز در روزهای بی‌نشاطی؛ رشته وصل حتی در کسالت

پرسش :

مواقعی که حال نماز نیست، چرا باید با حالت کسالت در پیشگاه ذات باری تعالی بایستیم؟

پاسخ :

مقدمه:

گاهی انسان حال و نشاط لازم برای نماز را ندارد؛ کسالت جسمی یا بی‌حوصلگی روحی، فرد را از حضور قلب دور می‌کند. با این‌حال، نماز، ستون دین و پیوند دائمی انسان با خداست. ترک آن - حتی به بهانه بی‌نشاطی - به معنای قطع جریان حیات معنوی و افتادن در دام وسوسه‌های شیطان است.

همان‌طور که بیمار، برخلاف میل خود، غذا می‌خورد تا رمق بماند، نماز واجب نیز - حتی در حال کسالت - باید خوانده شود تا روح زنده بماند. گرچه مستحبات را می‌توان به زمان نشاط موکول کرد، اما واجبات، خط قرمز ارتباط با ذات باری‌تعالی هستند.
 

عدم ترک نماز حتی با وجود حالات روحی مختلف

هر چند نماز خواندن در حال کسالت، مکروه است و در قرآن نیز از نماز خواندن در حال کسالت نهی شده است؛ اما بالاخره باید عبادت واجب خود را انجام دهیم.
 
ترک نماز، حتی در دشوارترین شرایط، کاری ناروا و غیر جایز است؛ هر چند بدون حضور قلب و با کسالت و تنبلی باشد. ضرورت این گونه نمازها در حفظ حیات روحی شخص و برقراری ارتباط او با خداوند متعال، مانند غذایی است که انسان مریض، بر خلاف میلش باید بخورد تا رمقش را حفظ کند و زنده بماند.
 
البته این ضرورت مربوط به نمازهای واجب است که در هر شرایطی، باید خوانده شود و در عین حال باید تلاش گردد تا نشاط و حضور قلب نیز به دست آید.
 
اما در مورد نمازهای نافله و مستحب سفارش شده که هرگاه آمادگی قلبی و نشاط هست، انسان نماز بخواند و هنگام بی حالی و کسالت روحی، فقط به نمازهای واجب اکتفا کند؛ چنان که امام علی (علیه السلام) می فرمایند:
«إِنَّ لِلْقُلُوبِ إِقْبَالًا وَ إِدْبَارا فَإِذَا أَقْبَلَتْ فَاحْمِلُوهَا عَلَی النَّوَافِلِ وَ إِذَا أَدْبَرَتْ فَاقْتَصِرُوا بِهَا عَلَی الْفَرَائِضِ؛
برای دل ها، نشاط و روی آوردن و پشت کردنی هست؛ پس آن گاه که نشاط دارند، آنها را بر انجام مستحبات وادار سازید و آن گاه که پشت کرده و بی نشاط اند، به انجام واجبات قناعت کنید.»(1)
 
ترک نماز به بهانه کسالت و عدم حضور قلب، از وسوسه های شیطان است که به این بهانه می خواهد رشته ارتباط بین انسان و مبدأ هستی را قطع کند و بین او و ملکوت عالم، فاصله و جدایی بیاندازد. پس انسان نباید مجالی برای وسوسه های شیطان فراهم سازد و در نتیجه در گرداب هلاکت و کفر بیافتند «ما بین الایمان و الکفر الا ترک الصلاة»
 

راهکارهای کسب نشاط و سرور معنوی در نماز

برای کسب نشاط و سرور معنوی در نماز، راهکارهای زیر پیشنهاد می شود:
۱- توجه به اهمیت و ضرورت نماز و آشنایی با اسرار و حکمت های مختلف آن؛ نماز دارای فلسفه و اسرار زیادی است و توجه به هر کدام از آنها، به عمل انسان معنا و روح می بخشد و او را به نماز و عبادت علاقه مند می کند.
 
۲- دقت در آثار و برکات فراوان نماز (به خصوص نماز با حضور قلب و با نشاط)؛ نماز و نیایش، علاوه بر این که آرامش به وجود می آورد، به طور کامل و صحیح در فعالیت های مغزی انسان یک نوع شکفتگی و انبساط باطنی ایجاد می کند و او را به یک منبع سرشار و پایان ناپذیر متصل می سازد.
 
۳- مطالعه سیره و رفتار اولیای الهی و عارفان در نماز؛ آشنایی با حالات و عبادت های صالحان و شایستگان، تاثیر زیادی بر انسان دارد و او را برای برپایی نماز عاشقانه و پر نشاط، تشویق می کند.
 
۴- مطالعه احادیث و روایات نماز؛ به خصوص مواردی که در تشویق نمازگزاران بیان شده است.
 
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «بهترین مردم کسی است که نسبت به عبادت عشق بورزد و با آن معانقه کند و قلبا دوست داشته باشد؛ چنین شخصی باکی ندارد که در چه وضعی زندگی کند؛ در سختی باشد یا ناراحتی(2)».
 
۵- توجه به مقدمات نماز (وضوی کامل، گفتن اذان و اقامه، رفتن به مساجد و...) تأثیر زیادی در رفع کسالت از انسان دارد.
 
۶- توکل بر خدا و استعانت از خود نماز، برای رفع کسالت بسیار مفید است؛ چنان که امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
«چه مانعی دارد که چون یکی از شما، غم و اندوهی از غم های دنیا بر او آمد، وضو بگیرد و به مسجد برود و دو رکعت نماز بخواند و برای رفع اندوه خدا را بخواند؟! مگر نشنیده ای که خداوند می فرماید: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصلاة(3)؛ از شکیبایی و نماز یاری جویید(4)».(5)
 

نتیجه‌گیری:

نماز واجب، حتی در کسالت، ضامن بقای ایمان و ارتباط مداوم با خداوند است. ترک آن به بهانه بی‌حالی، راهی برای نفوذ شیطان و جدایی از ملکوت است. با شناخت حکمت‌های نماز، توجه به آثار روحی آن، الگوگیری از اولیای الهی و استفاده از مقدمات معنوی نظیر وضوی کامل و اذان، می‌توان نشاط را بازیافت و از نماز به‌عنوان منبع نیرو، آرامش و امید بهره برد. اصل، حفظ رشته وصل است - حتی اگر کیفیت حضور قلب در لحظه کمتر باشد - زیرا کمیت پایدار، راه را برای کیفیت باز می‌کند.

پی‌نوشت‌ها:
1. نهج البلاغه، حکمت 312.
2. الاخلاق، ص 46. 
3. سوره بقره، آیه 45.
4. البیان، ج 1، ص 100.   
5. برای مطالعه بیشتر ر.ک: آرامش در پرتو نیایش، رحیم کارگر، نشر روح.

منبع: یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.