چرا یاد خدا کافی نیست؟ راز کارکردهای پنهان نماز

پرسش :

آیا نمی شود به جای نماز خدا را در دل بخوانیم؟

پاسخ :
نماز یک مجموعه چند منظوره است که بدون انجام دادن آن، اهداف مشخص شده تأمین نمی گردد.
 
اگر هدف نماز، تنها و تنها یاد خدا بود؛ این کار با راز و نیاز و خلوت دل نیز حاصل می شد؛ ولی علاوه بر هدف یاد شده، کارکردهای فراوان دیگری در نماز هست که تنها در پرتو نماز می توان آنها را محقق ساخت.
 
1- طهارت و پاکیزگی (وضو، غسل، لباس پاک و مکان پاک).
2- رعایت به حلال و حرام و کسب حلال (مکان مباح، آب مباح و لباس مباح).
3- توجه به زمان، وقت و فرصت ها (اوقات نماز).
4- توجه به اصول اعتقادی (اصول مطرح شده در سوره حمد و...).
5- توجه به الگوها و نمونه ها (انعمت علیهم، عباد الله الصالحین...).
6- اعلام و شعار (اذان و اقامه).
7- وحدت و همدلی (نماز جماعت، نمازهای جمعه و عید).
8- نشاط (ارتباط با آب در وضو و غسل).
9- نظم و انضباط (که در تمامی اعمال نماز از اذان تا وضو و رکعات ملحوظ است).
10- تحرک بدنی (قیام، رکوع و سجده).
 
آنچه گفته شد، تنها بعضی از آثار نماز و کارکردهای آن است؛ حال آیا می توان گفت که تنها در گوشه ای خزیدن و به یاد خدا بودن از نماز کفایت می کند؟(1)
 

شرح بیشتر

گاهی این فکر به ذهن می‌آید: «آیا لازم است همه‌ی این حرکات و اذکار نماز را انجام دهیم؟ چرا بجای آن، خدا را آرام در دل یاد نکنیم؟»

اگر هدف نماز، فقط یاد خدا بود، شاید جواب «بله» می‌بود. اما نماز در جهان‌بینی اسلامی، ترکیبی چندوجهی است که اهداف و کارکردهای متنوعی را هم‌زمان در خود جای داده و هیچ جایگزینی، همه‌ی آن را یکجا تأمین نمی‌کند.
 

۱. نماز فقط یک ذکر قلبی نیست

نماز با وضو یا غسل آغاز می‌شود. این یعنی پیوند دائمی معنویت با پاکیزگی جسم و لباس. حتی انتخاب آب، لباس و مکان نماز به شما یادآوری می‌کند که رزق و محیطت باید حلال و مباح باشد.
 

۲. نظم، زمان و حضور اجتماعی

نماز، انسان را به وقت‌شناسی و نظم عادت می‌دهد. اذان و اقامه، تنها دعوت به عبادت نیستند؛ آنها اعلام هویت، اتحاد و پایبندی به ارزش‌ها هستند. نماز جماعت، نماز جمعه و نماز عید، نماد وحدت و همدلی جامعه مؤمنان است.
 

۳. یادآوری اصول و الگوها

سوره حمد و دیگر اذکار، بخش مهمی از اصول اعتقادی اسلام را مرور می‌کند: توحید، معاد، عبودیت، الگو گرفتن از صالحان، و جداشدن از راه اهل باطل.
 

۴. نشاط و تحرک بدنی

وضو و غسل، تماس مستقیم با آب را به بخشی از زندگی روزانه تبدیل می‌کند که شادابی جسمی به همراه دارد. حرکات قیام، رکوع و سجود، ورزشی سبک اما مداوم برای همه‌ی عمر است.
 

۵. ارتباط قلب و عمل

یاد خدا در دل، بخش مهمی از بندگی است، اما نماز این ذکر را در قالب عمل منظم، آگاهانه و قابل مشاهده می‌آورد؛ تا هم احساس قلبی تثبیت شود و هم اثرات عملی‌اش در زندگی و جامعه دیده شود.
 

نتیجه: یاد خدا بدون نماز، همچون بوییدن یک شاخه گل در مقایسه با دیدن، لمس کردن، کاشتن و پرورش یک باغ است؛ زیباست، اما همه‌ ماجرا نیست.(۲)

پی‌نوشت‌ها:
1. یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.
2. شرح اختصاصی این مطلب توسط کارشناس مذهبی راسخون نوشته شده است.

نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون